دیاسپورای ارمنی ؛ دیدگاه‌ها و ظرفیت‌های تأثیر

مقدمه

ارامنه از جمله مردمانی هستند که در طول یکصد سال گذشته با مهاجرت به کشورهای مختلف از توزیع جغرافیایی متنوعی برخوردار شده‌اند. پراکندگی ارامنه از جمله عوامل ایجاد دیاسپورای ارامنه در خارج از ارمنستان و تشکیل انجمن‌ها و اتحادیه‌های ارامنه خارج از کشور بوده است. تاسیس لابی در جهت تحت تاثیر قرار دادن سیاست خارجی کشور هدف ، برای برآوردن اهداف آنها از جمله اقدامات مهم دياسپوراي ارمني است ، بطوری که در جدیدترین اقدام سیاسی دولت ارمنستان در فرایند عادی سازی روابط خود با ترکیه نمی توان به راحتی از کنار نقش لابی ارامنه به عنوان یک بازیگر موثر بین‌المللی گذشت. به باور برخي تحليل‌گران اقدام اخير كنگرة امريكا در تصويب قطعنامه نسل‌کشي ارامنه در دورة عثماني نيز مستقيماً با لابي‌ ارامنة مقيم اين كشور صورت گرفته است. در این مقاله ضمن معرفی دیاسپورای ارامنه در خارج از ارمنستان به بیان دیدگاهها و میزان تاثیر گذاری آنها در حمایت از منافع ملی ارمنستان و حقوق ارامنه سراسر جهان خواهیم پرداخت.

دیاسپورای ارمنی

جامعه دیاسپورای ارامنه ، شامل ارامنه ای می شود که با مهاجرت داوطلبانه و یا تغییر مکان اجباری به دلیل درگیریهای نظامی ، (قتل عام ارامنه) در جنگ جهانی اول و بحرانهای سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان پراکنده شده اند. در حال حاضر تعداد ارامنه سراسر جهان بیش از 8 میلیون نفر تخمین زده می شود که تنها 2/3 میلیون نفر از آنها در جمهوری ارمنستان سکونت دارند و اکثر آنها در خارج از ارمنستان ، دیاسپورای ارمنی را تشکیل می دهند. بیشترین تعداد ارامنه در کشورهای روسیه ، ایالات متحده ، ایران ، فرانسه ، ترکیه و لبنان زندگی میکنند. دو کشور روسیه و ایالات متحده نزدیک به سه میلیون نفر ار دیاسپورای ارامنه را در خود جای داده اند. لابی ارامنه در ایالات متحده یکی از عمده ترین لابی ها به شمار می رود. زیبگنیو برژنیسکی معتقد است تاثیر گذارترین لابی ها در آمریکا به ترتیب لابی یهودیهای آمریکا ، کوبایی های آمریکا و ارامنه آمریکایی می باشند.

دیدگاه‌ها

دیاسپورای ارامنه بطور کلی دارای دو نگاه ملی و بین المللی در رابطه با ارامنه و سرزمین مادری خود می باشند.گرچه دیاسپورای ارامنه دارای سازمانها و مجامع مختلفی هستند ولی در بین آنها سه سازمان ارمنی که همگی در آمریکا فعالیت می کنند از اهمیت بیشتری برخوردارند. بررسی دیدگاههای این مجامع که به نوعی عنوان نمایندگی دیاسپورای ارامنه سراسر جهان را یدک می کشد نشانگر دارا بودن اهداف یکسان در بین آنها می باشد. کمیته ملی ارامنه آمریکا (ANCA) ، مجمع ارامنه آمریکا (AAA) و کمیته روابط مردمی ایالات متحده – ارمنستان (USAPAC) از بزرگترین سازمانهای ارامنه در جهان هستند که به نمایندگی از دیاسپورای ارامنه در سراسر جهان منافع ارامنه خارج از ارمنستان و داخل ارمنستان را دنبال می کنند. دیاسپورای ارامنه در خارج از ارمنستان بطور کلی تاکنون اقدامات خود را بر روی چهار موضوع بیشتر متمرکز کرده است که بدین شرح می باشد :

1. شناسایی کشتار ارامنه :

دیاسپورای ارامنه ، بزرگترین مانع در جهت شناسایی کشتار 1.5میلیون ارمنی توسط امپراطوری عثمانی و جمهوری ترکیه بین سالهای 1915 تا1923را دولت ترکیه می دانند که یکی از متحدین امریکا در منطقه و از اعضای مهم ناتو به شمار می رود. شناسایی کشتار ارامنه از محوری ترین ماموریت های دیاسپورای ارامنه به شمار می رود.

2. اعلام خودمختاری برای ناگورنو – قره باغ :

لابی ارامنه معتقد است ناگورنو قره باغ ، بخشی از سرزمین تاریخی ارمنستان به شمار می رود که که استالین این بخش را ضمیمه آذربایجان کرد تا بتواند با استراتژی اختلاف بیانداز و حکومت کن نفوذ خود را در قفقاز جنوبی حفظ کند.

3. حمایت از تبصره 907 قانون حمایت از آزادی :

تصویب این قانون درسال 1992 در کنگره آمریکا‌ ، دولت این کشور را ملزم ساخت تا از هرگونه کمک مستقیم به آذربایجان خودداری کند. این قانون در واکنش به تلاشهای آذربایجان در جهت منزوی کردن و فلج کردن ارمنستان و قره باغ در کنگره آمریکا تصویب شد.با این وجود بعد از حوادث یازدهم سپتامبر2001 ، و پیوستن آذربایجان به متحدین آمریکا در جنگ با تروریسم اجرای این قانون با دستور رییس جمهور آمریکا معلق گردید و تاکنون نیز این تعلیق ادامه دارد.

4 . گسترش روابط بین ارمنستان و ایالات متحده :

دیاسپورای ارامنه شروع دوستی ارمنستان و آمریکا را از زمان کشتار ارامنه میدانند و معتقدند برخی رهبران آمریکا همچون وودرو ویلسون (بیست وهشتمین رییس جمهور آمریکا)، هنری مورکنتائو (سفیر ایالات متحده در امپراطوری عثمانی) کلارا بارتون بنیانگذار صلیب سرخ آمریکا نقش مهمی را در جلوگیری از نابودی بیشتر ارامنه داشته اند.ایالات متحده از جمله اولین کشورهایی بود که استقلال ارمنستان را در سال 1991 به رسمیت شناخت و حتی مقامات آمریکایی در دسامبر 1988و با وجود فضای جنگ سرد، در اقدامی بی سابقه به زلزله زدگان ارمنستان کمک کردند.

ظرفیت‌های تاثیر

دیاسپورای ارامنه با اگاهی کامل به وجود پتانسیل انسانی قابل توجه در کشورهای مختلف جهان و خصوصا جمعیت تاثیر گذار در ایالات متحده، سعی در استفاده از این ظرفیت ها را دارد. از جمله اساسی ترین فاکتورهایی که دیاسپورای ارامنه از آنها به عنوان عامل همگرایی در بین ارامنه پراکنده جهان استفاده می کنند ترویج و انتشار واقعه کشتار ارامنه و متعلق بودن قره باغ به ارمنستان می باشد که در این راستا فعالیتهای گسترده ای را در بین ارامنه سراسر جهان به عمل آورده اند. نگاهی به اقدامات دیاسپورای ارامنه نشان می دهد توجه به این دو موضوع و انتقال نسل به نسل آن، در بین ارامنه جهان از اهمیت به سزایی برخوردار است.
اهمیت این دو موضوع به قدری است که ارامنه در قبال عادی سازی روابط ارمنستان با ترکیه خواستار شناسایی کشتار ارامنه از سوی ترکیه و حل مناقشه قره باغ و اعلام خودمختاری قره باغ میباشند. نفوذ دیاسپورای ارامنه دربین سیاستمداران داخلی ارمنستان تا حدی است که سرز سارکسیان رییس جمهور ارمنستان قصد دارد برای جلب رضایت دیاسپورای ارامنه در عادی سازی روابط این کشور با ترکیه به کشورهای آمریکا، فرانسه ، لبنان و روسیه سفر کند که درسفر خود به آمریکا ، با تظاهرات اعتراض آمیزارامنه لس آنجلس به عنوان بزرگترین شهر ایالت کالیفرنیا که اکثریت ساکنین آن را ارامنه تشکیل می دهد ، روبرو شد.
طبق گزارش بانک جهانی حدود یک میلیون ارمنی در ایالت کالیفرنیا زندگی می کنند که درآمد آنها 15 برابر مجموع تولید ناخالص جمهوری ارمنستان می باشد. در واقع یکی از کانونهای اصلی دیاسپورای ارامنه برای لابیگری و نفوذ در سنا و مجلس نمایندگان و همچنین سایر سیاستمداران ایالات متحده این ایالت به شمار می رود. هرچند دیاسپورای ارامنه تلاش خود در لابیگری برای نیل به منافع مد نظر ارامنه به عمل آورده است ولی آیا واقعا آنها از همه ظرفیتهای خود استفاده کرده اند و توانسته اند نتیجه قابل قبولی را کسب کنند.
آیا لابی ارامنه موفق شده است همچون لابی یهودیها از آمریکا یک متحد استراتژیک برای ارمنستان فراهم سازد. مطمئنا لابی ارامنه به چنین موفقیتی نرسیده ، چرا که همسوسازی سیاستهای ایالات متحده با خواسته‌های دیاسپورای ارامنه با موانع زیادی روبرو است. در اين ميان، هرچند درخواست ارامنه از آمریکا برای تحت فشار قراردادن ترکیه درشناسایی کشتار ارامنه تاکنون به موفقیتی نایل نگشته ، اما دياسپوراي ارمني با تلاش‌هاي اخير خود توانسته‌ پس از كسب رضایت سنای بلژیک (1978)، مجلس فرانسه (1998) و پارلمان اروپا برای شناسای قتل عام ارامنه ، قطعنامة شناسایی نسل‌كشي ارامنه در دورة عثماني را در كنگرة ایالات متحده به تصويب برسانند.
اين اقدام اين درحالي صورت پذيرفته كه برخي مقامات اجرايي واشنگتن از جمله هيلاري كلينتون و شخص باراك اوباما در اين خصوص ابراز ناخرسندي كرده‌اند. سیاستمداران آمریکایی به خوبی به این امر واقفند که تصویب چنین موضوعی به معنای از دست دادن یکی از اعضای کلیدی ناتو يعني تركيه می باشد، خصوصا آنکه در شرایط فعلی 70 درصد پشتیبانی هوایی نیروهای ائتلاف درعراق از طریق پایگاه اینجرلیک ترکیه انجام می گیرد. دولت ترکیه پيش از اين در واکنش به تلاش لابی ارامنه براي تصويب قطعنامة كشتار ارامنه در دورة عثماني ، تاکید کرده بود كه هرگونه به رسمیت شناختن کشتار ارامنه از سوی دولت یا گنگره ایالات متحده روابط طولانی مدت دو کشور را با تهدید جدی روبرو خواهد کرد.
از سوی دیگر شرایط منطقه ای قفقاز و سیاست گسترش ناتو به شرق (قفقاز و آسیای مرکزی)، ایالات متحده را بر آن داشته است تا از آذربایجان وگرجستان به عنوان دو مهره کارآمد دراین منطقه استفاده نماید که مهمترین آن انتقال انرژی از این منطقه به اروپا می باشد که در واقع آذربایجان به عنوان قطب انرژیکی این منطقه به شمار می رود. حمایت ایالات متحده از ارمنستان در مقابل آذربایجان در شرایط فعلی با سیاستهای این کشور همخوانی ندارد. معلق گذاشتن تبصره 907 قانون حمایت از آزادی توسط روسای جمهور ایالات متحده از سال 2001به معنای آن است که در شرایط فعلی ایالات متحده منافع حاصل از اشتراک خود با آذربایجان را بر منافع حاصل از لابی دیاسپورای ارامنه ترجیح داده است و لابی ارامنه را در موضوع ناکام گذاشته است.

نتیجه گیری

دیاسپورای ارامنه از ظرفیت قابل توجهی از نظر نیروی انسانی و پشتیبانی مالی برخوردار می باشد و در صورت بکارگیری تمام این ظرفیت از قدرت قابل توجهی در پیگیری اهداف خود برخودار خواهند شد. به‌رغم تصويب اخير قطعنامة كشتار ارامنه در دورة عثماني در كنگرة امريكا ، بنظر می رسد دیاسپورای ارامنه تاکنون موفقیت چشم گیری در لابی گری برای منافع ارمنستان نداشته است.
موقعیت ویژه ارمنستان و ضعف ژئوپولیتکی این کشور، وابستگی جغرافیایی (محصور بودن در خشکی)، وابستگی انرژیکی ، رقابت غرب و روسیه در قفقاز، چالش جدی ارمنستان با دو همسایه شرقی (ترکیه) و غربی (آذربایجان)، اتحاد آمریکا با آذربایجان و ترکیه به عنوان دشمنان و رقبای سیاسی ارمنستان و اختلاف در برخی دیدگاههای دولتمردان ارمنستان با دیاسپورای ارمنی را می توان مهمترین موانعی برشمرد که دیاسپورای ارامنه با آن روبرو هستند و در نتیجه آنها در رسیدن به اهداف خود با مشکل روبرو ساخته است.
با اين ملاحظه، بنظر می‌رسد با توجه به افزایش اهمیت کشور آذربایجان برای غرب به عنوان آلترناتیو انرژیکی و افزایش نقش ترکیه در معادلات منطقه ای دیاسپورای ارامنه بایستی با تعدیل در راهبردهای خود و هماهنگی با دولتمردان ارمنستان فرایند عادی سازی روابط این کشور با ترکیه را سرعت بخشد.
منبع: اندیشکده روابط بین الملل